Cerro Paranal, deel 20 extra bericht.

14 april 2013 - Arica, Chili

Cerro Paranal, deel 20 extra bericht.


Omdat de uitleg die we bij de Cerro Paranal kregen wel een beetje erg technisch en voornamelijk de konstruktie van de telescopen betrof, heb ik hier een stukje uit het NRC Handelsblad ingevoegd.
Dit stukje heeft Mariska ons op gestuurd een paar dagen na ons bezoek aan de sterren wacht. De Nederlandse natuurkundigen waren gelijk met ons in de Cerro Paranal en hebben volgens mij ook heel erg van het werkbezoek daar genoten.
Het maakt niet direct deel uit canons reisverhaal maar omdat het ook een reisverhaal is past het er beslist goed bij.
Ik hoop dat niemand er aanstoot aan neemt dat ik het in het reislog zet, het gebeurd volkomen zonder winst oogmerk en is alleen bedoeld om het belang van zulke Europese wetenschappelijke instellingen te onder strepen.
Ik heb het met plezier gelezen.

Magnifiek: melkweg, Magellaanse wolken
Natuurkundige Wim Ubachs reist naar Chili om daar met de Very Large Telescope waarnemingen te doen aan moleculen zoals die 12,6 miljard jaar geleden waren. „Ons programma is heel eenvoudig: we kijken naar één object, de quasar Q1441+272.”

Maandag 25 maart

Gisteren aangekomen in de Chileense hoofdstad Santiago. Ik ben hier voor de Very Large Telescope, een geavanceerd astronomisch observatorium op de Cerro Paranal in de Atacama-woestijn, op 2.635 meter hoogte. De omstandigheden zijn optimaal: weinig tot geen bewolking en lichtvervuiling, een goede conditie van de dampkring. De hemel hier is zo’n 350 nachten per jaar helder.

Deze week zal ik waarnemingen doen aan moleculen zoals ze 12,6 miljard jaar geleden waren. Julija Bagdonaite, die werkt aan een proefschrift hierover, reist met me mee.

In Santiago verblijven we in het gastenverblijf van de ESO, de Europese sterrenkundige organisatie die de observatoria exploiteert.

’s Middags zwemmen in het zwembad – even weg van de Nederlandse kou. En Stoner van John Williams uitlezen. Daarna naar de stad en souvenirs kopen; juwelen met de prachtig blauwe lapislazulistenen. Ik zie een militaire parade, die hier elke maandag schijnt rond te lopen. De uniformen en het hijsen van de Chileense vlag herinneren aan de donkere dagen van Pinochet.

Diner in ons gastenverblijf met Julija en Tim de Zeeuw, directeur van de ESO. Hij vertelt over de goede contacten met de Chileense president, die – warm gemaakt voor de sterrenkunde – een nieuwe berg ter beschikking heeft gesteld voor het volgende ESO-project: de Extremely Large Telescope.


Dinsdag

Om 6.15 uur gaat de wekker. Vanochtend vliegen we naar Antofagasta in het noorden. Van daaruit verder met de bus, die ons diep de woestijn in brengt. We zijn op weg naar een van de droogste plekken op aarde. Nergens een boom of struik, zelfs geen grassprietje. Kale bergen, zand, met hier en daar een steen. Na twee uur doemt bovenop de Cerro Paranal een prachtig uitzicht op: vier enorme telescopen op een afgeplatte berg. Een bijzonder moment.

We checken in, nemen onze intrek in de kamers in de prachtige residencia en eten in de kantine. Die staat er gelukkig nog. In de Bond-film Quantum of Solace, die hier werd gedraaid, leek het er toch echt op dat deze hele vleugel werd opgeblazen. Ik eet niet te veel, met aandacht voor de calorieën – indachtig de boodschap van Ghislaine: let op je lurven.


Woensdag

Na de koffie met Julija ons waarneemprogramma doorgenomen. Heel eenvoudig: we kijken naar één object, de quasar Q1441+272. Die hoeven we slechts te volgen in de vier halve nachten die aan ons zijn toegewezen. In de zichtlijn van die lichtbron hangt een melkwegstelsel waarin waterstofmoleculen voorkomen op 12,6 miljard jaar afstand. Het spectrum dat we gaan waarnemen leert ons iets over de krachten die het molecuul bijeenhouden, en dus of de natuurkrachten in de geschiedenis van het universum veranderd zijn. Bijzonder is dat we golflengtes op drie manieren ijken: met een Thorium-Argon-lamp, met een jodium ijkcel, en in schemerlicht ijking aan asteroïdes (Juno en Flora). Ik stuur ons observatieschema door naar Andrea, de ‘support astronomer’ die ons deze week bijstaat, voor een laatste check.

’s Middags een wandeling, terwijl Julija nog een keer de baanberekeningen van de asteroïden doet. Ik loop iets te ver en houd te weinig rekening met de hoogte.

Om 7.00 uur krijgen we een rondleiding op UT-2, ook ‘Kueyen’ genoemd; dat ‘maan’ betekent in de taal van de Mapucho-indianen. We werken met deze telescoop omdat hier de speciale spectrometer UVES op zit, waarmee hoge resolutie waarnemingen kunnen worden gedaan. We zullen de meeste tijd in de controlekamer doorbrengen, maar vandaag mogen we even een kijkje nemen in de dome (de koepel) om te zien hoe alles werkt. Vooral de enorme spiegel (8 meter diameter) en de ophanging die 90 graden gedraaid wordt, is spectaculair. Na het eten een powernap, om fris te zijn voor de nachtelijke waarnemingen.


Donderdag

Stipt 12.00 uur ’s nachts opgehaald door Andrea, die ons vanaf de residencia naar de 300 meter hoger gelegen controlekamer rijdt. Lichten gedoofd; de wetenschappers die er nu werken willen geen strooilicht in hun telescoop. Spannend ritje.

De waarnemingen in deze eerste nacht verlopen vlotjes, gelukkig geen sprake van wind en de twinkeling in de atmosfeer is 0.8 boogseconde, zodat we de spleet van de spectrometer minimaal kunnen houden. Mooi, dat geeft hoge resolutie, daar hebben we wat aan. Bij de laatste observatie in de ochtenduren toch even weggedommeld, maar Julija heeft volledige controle. Drie lange belichtingen voltooid, ijkspectra van asteroïden waargenomen, twee keer Juno en twee keer Flora. Daarna gauw het bed in.

Die wandeling van gisteren was iets te veel van het goede. Ik word wakker met twee gloeiende armen. Even langs de dokter, die me een verkoelend zalfje geeft. Rustig aan vandaag. Twee uur werken aan artikel van promovendus over lichtverstrooiing in atmosfeer.


Vrijdag

Om middernacht opgehaald door Andrea. Stress: de jodiumcel blijft tijdens een ijking halverwege steken, daarmee het lichtbundelpad blokkerend. Als experimenteel fysicus ben ik dan geneigd zelf in de dome te klimmen en die cel eruit te halen, maar dat kan natuurlijk niet. We blijven in de controlekamer en verhelpen het euvel via de software-besturing. Pff, bijna een nacht verloren gegaan. De waarnemingen lopen gelukkig verder op rolletjes.

Lang skype-overleg met de decaan van de faculteit, over de commotie naar aanleiding van berichten in de NRC over problemen met het bestuur en de organisatie bij de VU. Hopelijk brengt dit de voorgenomen fusie met de UvA-bèta’s tot een Amsterdam Faculty of Science niet in gevaar.


Zaterdag

Al voor de derde nacht zicht van 0,8 boogseconde, vannacht zelfs iets eronder. Een eerste analyse van de spectra tijdens observatie leert dat het rode deel van het spectrum er perfect uitziet, terwijl het blauwe stuk te slecht is voor eerste reductie. Dat ligt aan de maan, die ons parten speelt. Wordt nog een gepuzzel met software later, maar dat is werk voor Julija; zij gaat erop promoveren.

Mailen met betrokkenen bij een Amsterdams bid voor een nieuw wetenschappelijk instituut voor nanolithografie, te financieren door ASML en de Amsterdamse kennisinstellingen UvA/VU en NWO/FOM. Met de expertise van LaserLaB VU op het gebied van extreem ultraviolet lasers, die van AMOLF op het gebied van nanofotonica, van de UvA op het gebied van fotochemie, en Amsterdam met haar Science Park maken we goede kans om Nijmegen, Eindhoven en Aken te verslaan.


Zondag

Beneden is het Pasen, maar hier geen wederopstanding. Gewoon doormeten. ’s Nachts een tijdje op het dek, met eigen ogen naar de sterren kijken. Magnifiek: de melkweg, Magellaanse wolken, het zuiderkruis. Paniek als een windscherm blijft steken. Technicus uit bed gebeld die me meeneemt op excursie in de dome. Ik mag het lampje vasthouden als hij als een circusartiest omhoog klimt om het euvel te verhelpen. Daarna waarnemingen afgerond, 16 uur en 45 minuten spectrum van Q1441+272 in de tas. De meetgegevens opslaan, doorpiepen naar Amsterdam. Niet vragen wat het kost, maar dank aan de Europese belastingbetaler. En applaus voor de mensen van ESO. Voldaan naar bed.


Lasers en telescopen

Wim Ubachs (Landgraaf, 1956) promoveerde in Nijmegen op een spectroscopische studie van moleculen met lasers. Hij werkte als postdoc in Dalian (China) en op Stanford University (VS), voordat hij in 1988 naar de Vrije Universiteit ging om als experimenteel fysicus aan extreem ultraviolette lasers te werken, vanaf 2003 als hoogleraar.

Hij was deeltijdhoogleraar aan de TU Eindhoven en gasthoogleraar aan de ETH Zürich en in Tokyo. Hij is naast onderzoeker en docent ook hoofd van de afdeling Natuurkunde aan de VU.

Zijn belangstelling voor precieze metingen aan moleculen, uitgevoerd met lasers, bracht hem op het onderwerp van mogelijke variatie van natuurconstanten, van daaruit raakte hij betrokken bij de studie van moleculen in het vroege universum, via optische en radioastronomie.

Wim Ubachs woont in Amsterdam met zijn vrouw Ghislaine Coenegracht. Hun studerende zoon Jef woont elders in Amsterdam.

© 2013, NRC Handelsblad


Von meinem iPad gesendet

5 Reacties

  1. Inge:
    14 april 2013
    Mooi inkijkje in de keuken van een expirimenteel fysicus! Leuk dat je dit er bij hebt gedaan, Cees.
  2. Ben & Francien Westerdijk:
    14 april 2013
    Beste Cees & Yvonnemarijke,

    Zoals we op het kaartje kunnen zien, zullen jullie ongeveer dezelfde reis maken die wij in 2010/2011 hebben ondernomen met onze camper die vanuit Antwerpen naar Zarate in Argentinë hadden laten verschepen.
    Van het meest zuidelijke puntje in Zuid Amerika (Ushuaia) naar het meest noordelijke puntje in Amerika (Prudhoe Bay). Vervolgens van west naar oost in iets meer dan een jaar. Het was een geweldige, maar ook een louterende ervaring. Veel wisselende landschappen, veel ontmoetingen met mede reizigers.
    Vooral Alaska was fantastisch. Waar maak je het mee dat er een muskusos naast de camper loopt te grazen. Om maar eens wat te noemen.
    We hopen dat het voor jullie net zo zal zijn/worden als het voor ons is geweest.
    Goeie reis verder.

    Met vriendelijke groet, Ben & Francien Westerdijk
  3. Jan Pleyte:
    15 april 2013
    Hallo Cees en Yvonne,
    Uiteraard lezen wij jullie reisverslagen maar helaas komt het er niet van om iedere keer te reageren.
    De mail komt binnen op de computer in de winkel en dan komt er steeds iets tussen.
    En thuis vergeet ik dan weer om te reageren.
    Goede reis en veel plezier verder.
    Jan & Diny
  4. Ristau, Altien:
    29 april 2013
    Hallo Ihr Zwei, es muß ja fantastisch sein, wenn man das alles liest.
    Bin immer wieder gespannt auf die nächsten Zeilen.
    In Neugnadenfeld ist alles noch ok, soviel ich mitbekomme.
    Wünsche euch noch eine gute Reise.
    Altien und Heini
  5. Lara Borg:
    10 juli 2013
    Idd leuk verslagje van die astrofisicus. Interessant om te weten wat zo'n wetenschappelijke bezoekje inhoud én weten we ook waar een deel van ons belasting gels heen gaat. :-). Leuk dat je dit er in gezet hebt Cees.
    Groetjes